Hiệu ứng người ngoài cuộc khiến chúng ta vô cảm hơn? Vậy làm thế nào để vượt qua?
Nếu bạn chứng kiến một trường hợp khẩn cấp xảy ra ngay trước mắt mình, bạn chắc chắn sẽ có một hành động nào đó để giúp đỡ người đang gặp khó khăn? Mặc dù tất cả chúng ta đều muốn tin rằng điều này là thật, nhưng các nhà tâm lý học cho rằng việc bạn có can thiệp hay không có thể phụ thuộc vào số lượng nhân chứng khác có mặt tại thời điểm đó.
Và hiện tượng tâm lý có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hành động của chúng ta này chính là "bystander Effect" (hiệu ứng người ngoài cuộc).
Bystander Effect (Hiệu ứng người ngoài cuộc) là gì?
Thuật ngữ hiệu ứng người ngoài cuộc dùng để chỉ hiện tượng mà số lượng người có mặt càng đông thì khả năng giúp đỡ một người gặp nạn càng ít. Khi một tình huống khẩn cấp xảy ra, người quan sát có nhiều khả năng hành động hơn nếu có ít hoặc không có thêm nhân chứng khác. Trở thành một phần của một đám đông lớn khiến không ai phải chịu trách nhiệm thể hiện hành động (hoặc không hành động).
Trong một loạt các nghiên cứu kinh điển, các nhà nghiên cứu Bibb Latané và John Darley phát hiện ra rằng lượng thời gian người tham gia thực hiện hành động và tìm kiếm sự trợ giúp thay đổi tùy thuộc vào số lượng người quan sát khác có trong phòng.
Trong một thử nghiệm, các đối tượng được đặt vào một trong ba điều kiện: ở một mình trong phòng, ở cùng với hai người tham gia, hoặc với hai người thực hiện thử nghiệm đóng giả là những người tham gia bình thường.
Khi những người tham gia ngồi điền vào bảng câu hỏi, khói bắt đầu bay đầy phòng. Khi những người tham gia ở một mình, 75% đã báo cáo về khói cho những người thí nghiệm. Ngược lại, chỉ 38% số người tham gia trong một phòng với hai người khác cho biết có khói. Trong nhóm cuối cùng, hai người đóng giả ghi nhận có khói và lờ đi nó, kết quả là chỉ 10% số người tham gia báo cáo về hiện tượng khói.
Các thí nghiệm bổ sung của Latané và Rodin (1969) cho thấy 70% mọi người sẽ giúp một phụ nữ gặp nạn khi họ là nhân chứng duy nhất. Nhưng chỉ khoảng 40% đề nghị hỗ trợ khi những người khác cũng có mặt.
Hay một ví dụ gần hơn là về câu chuyện của Britney Spears. Ngay cả một ngôi sao nhạc Pop của công chúng cũng không thể tránh khỏi hiệu ứng người ngoài cuộc. Rất nhiều người nói rằng họ biết rằng có một người phụ nữ mà được hàng triệu người trên thế giới quan tâm về việc bị đối xử tệ bạc nhưng họ không thể, hoặc đơn giản là không làm bất cứ điều gì cả.
Tại sao chúng ta không giúp đỡ người khác khi chúng ta là một phần của đám đông?
Có hai yếu tố chính là nguyên nhân dẫn đến hiệu ứng người ngoài cuộc.
Đầu tiên, sự hiện diện của những người khác tạo ra sự phân tán trách nhiệm (diffusion of responsibility). Vì có những người khác cùng ở đó nên các cá nhân không thấy nhiều áp lực đủ để hành động. Trách nhiệm hành động vào lúc này được cho là được chia sẻ giữa tất cả những người có mặt.
Lý do thứ hai là cần phải cư xử đúng đắn và theo cách được xã hội chấp nhận. Khi những người quan sát khác không phản ứng, các cá nhân thường coi đây là tín hiệu cho thấy phản ứng là điều không cần thiết hoặc không phù hợp. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người bàng quan có xu hướng ít can thiệp hơn nếu tình huống không rõ ràng.
Một cuộc khủng hoảng thường hỗn loạn và tình hình không phải lúc nào cũng rõ ràng. Người xem có thể tự hỏi chính xác là điều gì đang xảy ra. Trong suốt những khoảnh khắc như vậy, mọi người thường quan sát những người khác trong nhóm để xác định xem đâu là hành động phù hợp. Khi họ thấy không có ai khác đang phản ứng, điều đó truyền một tín hiệu rằng có lẽ không cần hành động.
Cách vượt qua hiệu ứng người ngoài cuộc
Vậy, liệu chúng ta có thể làm gì để vượt qua hiệu ứng người ngoài cuộc này? Một số nhà tâm lý học cho rằng việc nhận thức được xu hướng này có lẽ là cách tốt nhất để phá vỡ chu trình đứng ngoài cuộc ấy.
Khi đối mặt với một tình huống cần phải hành động, bạn cần hiểu rằng hiệu ứng người ngoài cuộc có thể kìm hãm bạn như thế nào và rồi thực hiện hành động một cách có ý thức để vượt qua nó. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là bạn cần đặt mình vào tình thế nguy hiểm.
Nhưng nếu bạn là người cần được giúp đỡ thì sao? Làm thế nào để bạn có thể "truyền cảm hứng" để mọi người hỗ trợ bạn một tay? Một "chiến thuật" thường được đề xuất là chọn ra một người trong đám đông. Giao tiếp bằng mắt và yêu cầu người đó giúp đỡ một cách cụ thể. Bằng cách cá nhân hóa và nêu rõ yêu cầu của bạn, mọi người sẽ khó từ chối bạn hơn nhiều.
Nguồn: TH&PL