Đạo diễn - Biên kịch phim điện ảnh Ròm, Trần Thanh Huy đã có những chia sẻ thẳng thắn xoay quanh vấn đề bản quyền phim và xem phim lậu tại Việt Nam.
Từ phim ngắn 16:30 đến phim điện ảnh Ròm, đạo diễn Trần Thanh Huy đã đem đứa con tinh thần của mình đi "chu du" khắp thế giới. Với 16:30, phim ngắn này đoạt giải tại Short Film Corner của Liên hoan phim Cannes năm 2013. Ròm - tác phẩm "dài hơi" hơn sinh ra sau chuyến hành trình đến Pháp của đạo diễn Trần Thanh Huy tiếp tục đoạt giải tại Liên hoan phim Busan (Hàn Quốc) năm 2019.
Tới năm 2020, trải qua nhiều vòng kiểm duyệt, Ròm chính thức được công chiếu tại "quê nhà" Việt Nam và đạt mức doanh thu ấn tượng ở thời điểm rạp phim vừa hoạt động lại sau dịch Covid-19.
Từng đi "một vòng thế giới" để "xin tiền" làm phim Ròm, nhưng khi về đến Việt Nam, đạo diễn Trần Thanh Huy lại chia sẻ cảm giác bất lực khi chứng kiến Ròm bị đăng tải "lậu" trên mạng ngay sau khi ra rạp. Hay trước đây, để phim ngắn 16:30 có thể tham gia Short Film Corner tại Liên hoan phim Cannes, anh đã phải "Gọi điện thoại năn nỉ từng người đăng lậu tháo xuống cho tôi còn đi Liên hoan phim, phim tôi là tác giả mà còn vậy. Có được thêm đồng nào đâu?".
"Chừng nào phim lên mạng thì coi miễn phí. Điều này làm giảm giá trị của phim Việt"
Nói về chuyện xem phim lậu, nếu bây giờ thử tìm kiếm "xem phim Ròm online" thì vẫn thấy rất nhiều kết quả tìm kiếm trên Google. Anh có biết về chuyện này?
Thời điểm Ròm bị lộ trên mạng, tôi không dám chia sẻ gì hay nói rằng phim của tôi bị đăng lậu rồi. Tôi sợ chia sẻ thì người ta lại biết và đổ vào xem, thà mình im để không ai biết tới nó cho xong! Chính tôi còn không biết vì sao bản phim của mình có thể lọt lên trên những web lậu như phimmoi.net được, dù phim chỉ vừa ra rạp được một thời gian và chưa chiếu online.
Ngay thời điểm phim còn đang ở rạp và được quan tâm, việc bị đăng trên các web lậu gây tác hại rất lớn với các nhà đầu tư, nhà phát hành và nhà sản xuất. Chúng tôi hoàn toàn không có một phương pháp gì để bảo vệ cho Ròm và các bên liên quan đến bộ phim.
Mặc dù hầu hết các nhà phát hành phim ở Việt Nam đều có cam kết bảo vệ bản quyền phim trong một thời gian nào đó, nếu bị tải lên mạng thì họ sẽ xử lý. Nhưng xử lý chỗ này thì nó bùng chỗ khác, rồi chỗ khác nữa, người ta copy liên tục để né sự kiểm soát của nhà phát hành nên chuyện cấm hoàn toàn là rất khó khăn.
Có quan điểm từ Đạo diễn - Biên kịch Võ Thạch Thảo rằng: "Xem phim không bản quyền là giết nhà đầu tư". Anh nghĩ như thế nào?
Không chỉ giết nhà đầu tư, mà giết luôn những nhà làm phim và những người làm sáng tạo giống như tôi. Xem phim lậu là đánh cắp công sức của người khác. Việc mất tiền là quá đúng rồi, nhưng còn một cái "mất" nhiều hơn là mất lòng tin. Nếu nhà đầu tư vừa mất tiền, vừa mất lòng tin, họ sẽ không muốn đầu tư cho thế hệ sau nữa và đó là một hệ quả rất lớn.
Không có nhà đầu tư nào quan tâm đến điện ảnh nữa, nếu điện ảnh không sinh ra lợi nhuận cho họ. Sự hoành hành của những trang web phim lậu khiến thị trường Việt Nam không còn trong sạch, những người nghệ sĩ và người làm phim không được hưởng một quyền lợi xứng đáng.
Hơn hết, các web phim lậu đang hình thành một thói quen rất xấu cho người Việt, đó là quan điểm "Chừng nào phim lên mạng thì tôi coi miễn phí". Điều này làm hạ giá trị của một bộ phim đi rất nhiều. Chính tôi cũng từng đọc được những bình luận "Chừng nào Ròm có bản trên mạng thì mới coi".
Vậy theo anh, lý do nào khiến người Việt xem phim lậu nhiều và... thản nhiên đến vậy?
Trước đây, băng đĩa lậu xuất hiện nhiều ở thời điểm chưa có Internet, rồi đời sống còn nhiều khó khăn nên tạo cơ hội lớn cho người ta chuộc lợi, sao chép phim ảnh. Từ đó, hình thành một thói quen là tôi sẽ xem bộ phim này khi nó được đăng miễn phí. Tôi nghĩ với nhiều người đã có suy nghĩ giờ chỉ xem phim lậu trên mạng thì khó mà thay đổi được. Chỉ có cách hạn chế hoặc xoá bỏ đi những web lậu.
Ở Mỹ có một hiệp hội luật sư cho phim ảnh, nếu phim đang chiếu tại rạp mà có một link lậu thì ngay lập tức cảnh sát sẽ vào cuộc, tìm người đăng lậu. Nhưng ở Việt Nam, có nhiều trường hợp phim đang chiếu trong rạp mà họ livestream luôn, chuyện bắt và ngăn chặn lại mất một khoảng thời gian khá dài. Lúc đó, phim đã nguội rồi và đâu còn gì nữa?
Nhưng cái chính là thay đổi tư duy của thế hệ trẻ, có những buổi nói chuyện để họ hiểu rằng việc sở hữu trí tuệ, giá trị của sáng tạo và bản quyền quan trọng như thế nào. Khi bạn muốn xem phim, muốn tải phim thì bạn phải trả tiền cho công sức của những người làm ra tác phẩm.
Nếu có sự giáo dục cho thế hệ sau thì từ từ mọi thứ sẽ thay đổi. Chỉ có khán giả thay đổi thì những nhà chép phim lậu sẽ không làm nữa. Không có người xem thì web phim lậu sẽ không hoạt động. Chứ giờ còn có nhu cầu coi vậy hoài thì làm sao được?
"Nếu phim được xem lậu nhiều rồi đem lại danh tiếng hư vô, tôi hoàn toàn không chấp nhận"
Nhiều khán giả có quan điểm "xem lậu cũng là phim được nhiều người xem, được biết đến đấy thôi". Theo anh, với những nhà làm phim trẻ thì điều gì quan trọng hơn - danh tiếng hay doanh thu?
Với các nhà làm phim, danh tiếng tới từ đâu? Đương nhiên từ việc khán giả biết nhiều thì tốt, nhưng tôi nghĩ nếu là nghệ sĩ và diễn viên thì mới cần khán giả biết đến nhiều hơn. Với nhà làm phim, họ cần chứng minh tài năng và năng lực của họ thông qua hai điều:
Thứ nhất, hệ thống các Liên hoan phim trên thế giới chính là sự công nhận của những người trong nghề. Vào được Liên hoan phim nào, thắng được giải thưởng nào thì chính là sự thành công mà một người làm phim mong muốn.
Thứ hai, sự công nhận thực sự của khán giả sẽ thể hiện qua việc doanh thu của phim đạt tới mức nào. Doanh thu sẽ mang lại lợi nhuận để giúp ích cho nhà sản xuất, nhà đầu tư, để họ tin tưởng rằng đây là một thị trường tiềm năng và những người trẻ sẽ có cơ hội để được đầu tư làm bộ phim của mình. Từ đó, sinh ra nhiều cơ hội cho những người lao động khác tham gia vào bộ phim.
Một người xem phim miễn phí thì rất dễ dàng, nhưng một người bỏ tiền ra xem những phim họ thực sự muốn thì lại khó. Với các nhà làm phim, họ vẫn mong muốn phim mang lại doanh thu, thuyết phục khán giả bỏ tiền xem phim để thông qua doanh thu đó chứng minh được thực lực và thành quả lao động của mình trong một khoảng thời gian dài.
Vậy sự thành công của Ròm - cả về mặt giải thưởng tại Liên hoan phim lẫn doanh thu, đã mang lại cho anh điều gì?
Ròm thắng Liên hoan phim Busan, tôi cảm thấy mình được chứng minh với các nhà làm phim quốc tế, được họ biết tới và tôi rất mừng. Nhưng nếu sau đó, khán giả lại biết tới Ròm thật nhiều qua việc xem phim lậu thì tôi không cần, bởi vì tôi hiểu rằng chuyện đó sẽ giết tất cả nhà sản xuất, nhà phát hành và nhà đầu tư.
Họ đặt niềm tin vào tôi để tôi làm sao thu lại số tiền mà họ tin tưởng đầu tư vào bộ phim này. Nếu bộ phim được xem lậu nhiều rồi đem lại danh tiếng hư vô cho đạo diễn, tôi hoàn toàn không chấp nhận danh tiếng như vậy.
Làm phim là một ngành tổng hợp, tức là tập hợp nhiều ngành nghề lại cùng làm một bộ phim. Có tới 100 - 200 nhân công để làm nên một bộ phim. Nếu một năm thị trường Việt Nam có 200 phim cùng sản xuất thì sẽ cần nhiều lao động hơn.
Phim còn là tổng hợp của nhiều sự sáng tạo, nhiều nghệ sĩ cùng làm nên một tác phẩm. Bảo vệ tác phẩm, tôn trọng bản quyền chính là sự bảo vệ và tôn trọng dành cho hàng loạt những người nghệ sĩ, người làm nghệ thuật và cả quyền lợi của nhà sản xuất, nhà phát hành.
Vấn đề tôn trọng bản quyền phim sẽ giúp thay đổi điều gì ở thị trường phim ảnh Việt Nam, theo anh?
Thật ra thị trường điện ảnh VIệt Nam còn rất nhỏ, kinh phí làm phim cao lắm thì rơi vào khoảng 2 triệu đô. Trên thế giới, kinh phí làm phim thấp nhất rơi vào khoảng 3,5 - 5 triệu đô. Khoảng cách của mình đang quá xa, lại còn xuất hiện những trang web lậu thì giá trị của phim Việt sẽ càng đi xuống trong mắt quốc tế.
Đối với phim Việt, hình thức bán phim phổ biến nhất là chiếu ở các rạp chiếu phim trong nước để thu lại doanh thu. Nhưng phim chưa chiếu xong đã bị leak lên mạng luôn rồi thì làm sao có thể bán phim cho những rạp chiếu phim ở những quốc gia khác được? Vô hình chung, phim lậu khiến cho giá tiền của phim bị hạ xuống, do phim đó đã bị lộ, số lượng những người chờ xem phim đó không còn nhiều nữa thì giá trị sẽ giảm.
Mỹ trở thành một ngành công nghiệp điện ảnh, nằm ở chỗ khi họ bán phim cho một studio phát hành thì phim sẽ lên cùng một lúc ở mấy chục quốc gia trong hệ thống. Một bộ phim trên thế giới có thể bán được rất nhiều kiểu, ngoài ra rạp thì họ còn phát hành DVD, sách ảnh, đĩa nhạc, chiếu trên TV… cho từng quốc gia. Thậm chí, có những phim từ thời xưa, hàng năm họ ra DVD và đổi phần hình ảnh/poster quảng bá mà vẫn có những người yêu thích phim đó mua đĩa về sưu tầm.
Giá trị của một bộ phim có thể lớn đến mức như vậy. Trên thế giới, phim lậu bị hạn chế nên họ mới làm được thế. Họ đã sử dụng toàn bộ chất xám, bản quyền để tạo thêm thu nhập cho nhà làm phim. Đó là điều ở Việt Nam chưa khai thác được. Có thể bạn xem phim lậu và thấy trước mắt sẽ không có chuyện gì đâu, nhưng nó để lại hệ quả lớn cho sau này.
Cám ơn đạo diễn Trần Thanh Huy!
Nguồn: TH&PL