Mối quan hệ một phía, mối quan hệ ký tác hay hiểu một cách đơn giản hơn là mối quan hệ tưởng tượng một chiều với người nổi tiếng.
Bạn đã bao giờ say sưa nói với người khác về nhân vật trong phim, trong một show truyền hình thực tế, hoặc về một người nổi tiếng nào đó, như thể họ là một người bạn rất thân? Ngay cả khi chưa từng gặp, bạn vẫn cảm thấy mình nhận được nhiều năng lượng từ họ?
Mối quan hệ này của bạn đã được giới xã hội học "chỉ mặt đặt tên" từ cuối thế kỷ 19, là quan hệ ký tác (parasocial relationship).
Thuật ngữ này được đặt ra vào năm 1956 bởi hai nhà xã hội học, khi họ quan sát thấy các phương tiện truyền thông đại chúng vào thời điểm đó tạo ra ảo tưởng về một mối quan hệ giữa khán giả và nghệ sĩ biểu diễn.
Khi bạn xem các chương trình giải trí nói chung, cảm thấy bản thân như đang tương tác với một nhân vật trong phim, truyện, một người nổi tiếng…, bạn đang trải qua một tương tác ký tác (parasocial interaction).
Vì sao bạn cảm thấy kết nối với họ dù chưa hề gặp mặt?
Theo một nghiên cứu tại đại học West Virginia Wesleyan, nhiều tương tác ký tác sẽ dẫn đến một mối quan hệ ký tác. Quá trình này tương tự với cách chúng ta phát triển mối quan hệ thân thiết với những người xung quanh: càng dành nhiều thời gian với ai, chúng ta càng gắn bó với người đó.
Không thể phủ nhận, mối quan hệ ký tác thế kỉ 21 đã thay đổi đáng kể với sự xuất hiện của mạng internet và sự lên ngôi của mạng xã hội. Người nổi tiếng hiện tại có thể nhắn tin, trò chuyện với người hâm mộ, và fan của họ cũng có thể làm điều ngược lại. Điều này làm tăng thêm cảm giác ảnh hưởng của fan đến thần tượng.
Thêm vào đó, truyền thông đào sâu cuộc sống hậu trường của người nổi tiếng đôi khi còn nhiều hơn những bài hát, bộ phim, nội dung họ tạo ra. Chúng ta nhìn thấy tính cách, con người, các mối quan hệ xã hội của họ sau màn ảnh. Chúng ta cảm thấy mình hiểu rõ họ hơn bao giờ hết, ngay cả khi chưa từng gặp mặt lần nào.
Trái với mối lo lắng của nhiều người, không có nhiều bằng chứng cho thấy những mối quan hệ ký tác xuất hiện để bù đắp cho sự thiếu hụt tương tác thực tế. Đại học New Brunswick ở Canada cho biết, hầu hết mọi người đều có mối quan hệ này ở mức độ nào đó, và lý do chủ yếu là "động lực bẩm sinh muốn kết nối với người khác".
Những mối quan hệ ký tác có thể đặc biệt lâu dài, vì chúng ta không phải lúc nào cũng có thời gian và mong muốn giao lưu, trong khi kiểu quan hệ này không cần sự duy trì. Bạn có thể tham gia vào và bước chân ra, bất kỳ khi nào bạn muốn. Nhiều thập kỷ nghiên cứu đã chỉ ra, sự đồng nhất của chúng ta với những người nổi tiếng có thể ảnh hưởng đến hành vi.
Tara Tsukamoto, một bà mẹ 30 tuổi ở California tập luyện hàng ngày với một YouTuber nổi tiếng cho biết, đứa con 4 tuổi của cô thậm chí hỏi mẹ có thể đến nhà của người đó không. "Mặc dù chưa bao giờ gặp nhau, nhưng cô ấy đem đến những điều một người bạn thật sự sẽ làm: lời khuyên chân thành, câu chuyện hài hước, cảm hứng để trở thành một phiên bản tốt hơn của chính tôi."
Khác với thế hệ trước đó lớn lên trong nền kinh tế bị tàn phá sau chiến tranh, Millennials và gen Z trưởng thành trong nền kinh tế phát triển, vật chất đầy đủ, nên mối quan tâm hàng đầu của họ là bản sắc cá nhân. Việc đứng trong một fandom, với hàng trăm nghìn người cùng chung sự yêu thích ai đó, giúp họ phần nào định nghĩa bản thân, có cảm giác được chấp nhận (sense of acceptance) và thuộc về (sense of belonging).
Đây cũng là lý do văn hóa fandom dần trở nên vô cùng lớn mạnh, mặc dù thời đại nào cũng có những nghệ sĩ tài năng.
Tất nhiên, mối quan hệ ký tác cũng có những mặt trái. Bạn cho rằng bạn hiểu thần tượng của mình và có những kỳ vọng nhất định về họ, nên khi sự thật chứng minh những gì bạn nghĩ là sai sẽ khiến mối quan hệ sụp đổ. Cũng như mọi mối quan hệ khác, sự đổ vỡ của quan hệ ký tác có thể khiến bạn tổn thương, thậm chí có hành vi quá khích.
Bởi vì cảm xúc với nhân vật truyền thông gần như không thể phân biệt được với người ngoài đời thực, một bộ phận người có thể xuất hiện nỗi ám ảnh không lành mạnh với những người nổi tiếng. Trong văn hóa Hallyu, nhóm người này được biết đến phổ biến với tên gọi "sasaeng fan" - những fan cuồng có hành vi bám đuôi, theo dõi, đột nhập, xâm phạm không gian riêng tư của thần tượng.
Nhìn chung, các mối quan hệ ký tác tạo ra cảm giác hạnh phúc, thông qua biến việc tiếp xúc với nhân vật truyền thông thành trải nghiệm thú vị và khoảng thời gian vui vẻ, miễn là chúng ta nhìn rõ tầng tầng lớp lớp cách biệt của bản thân với thần tượng, và tôn trọng cuộc sống riêng tư của họ. Sau cùng, những thứ ta nhìn thấy là những thứ họ chọn cho ta xem, đã được chỉnh sửa, cắt xén, và dù thật đến mấy cũng không phải tất cả cuộc sống của họ.
Khi yêu, đồng nghĩa với việc mỗi người đang bước đến một lớp học mang tên tình yêu. Dù kết quả là đổ vỡ hay đi đến bến bờ hạnh phúc, lớp học này cũng dạy cho bạn nhiều bài học: học yêu thương, học trưởng thành, học chấp nhận và học cả sự cô đơn,... Tuyến bài Love To Lớp - Từ tình yêu đến lớp học của chuyên mục GenVie sẽ là những dòng tản mạn, câu chuyện, tâm sự, góc nhìn về tình yêu,... để đồng cảm, chia sẻ và cùng bạn học cách yêu mỗi ngày.
Nguồn: TH&PL