Netflix từng cho tồn tại những tác phẩm sai lệch về lịch sử, xâm hại nghiêm trọng đến chủ quyền, văn hóa của Việt Nam. Nhưng câu chuyện không dừng lại ở đó!
Thành lập từ năm 1997, Netflix từng bước trở thành một trong những ứng dụng trực tuyến lớn nhất thế giới với hàng nghìn nội dung về phim ảnh và chương trình giải trí. Từ phát hành phim, Netflix có bước ngoặt lớn khi bắt đầu trở thành đơn vị đầu tư, sản xuất những "Original Series" của riêng mình. Vượt khỏi ranh giới của "sân nhà" Mỹ, Netflix đặt chân đến nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam, kể từ năm 2016 cho đến nay.
Không thể phủ nhận sự phong phú về nội dung trên Netlix, mang đến cho người dùng nhiều lựa chọn. Nhưng cũng Netflix suốt thời gian qua đã làm dấy lên nhiều lo ngại về các nội dung nhạy cảm, thậm chí sai lệch văn hóa truyền thống và lịch sử của một số quốc gia. Một cú bấm chuột đơn giản vào nút "Play" - lựa chọn để xem một bộ phim quá dễ dàng giữa thời hiện đại nhưng đôi khi lại đưa người xem đi xa theo những... sai lệch.
Nhà báo Misha Ketchell của The Conversation từng có bài viết với tiêu đề Netflix đã thay đổi cách mọi người nhìn nhận thế giới như thế nào? "Ứng dụng giải trí trực tuyến cùng trí tuệ nhân tạo cung cấp cho chúng ta nhiều hơn những gì chúng ta thích, nhưng cũng có thể ngầm tạo ra sự thay đổi đáng ngạc nhiên - khiến chúng ta suy nghĩ lại về những điều chúng ta đã biết. Điều đó tốt, xấu hay sẽ là một mối nguy hại?"
Không trụ sở, thiếu kiểm duyệt, phim gì cũng chiếu: Netflix đã "vượt biên"?
Trong báo cáo Environmental Social Governance được Netflix công bố, có 9 bộ phim và series phải gỡ bỏ hoặc không chiếu tại các quốc gia do yêu cầu của chính phủ các nước. Singapore liên tục phải yêu cầu Netflix dừng chiếu các bộ phim nói về chủ đề chất kích thích như Cooking On High, The Legend of 420, Disjointed, The Last Hangover, The Last Temtation of Christ. Hay tại Saudi Arabia, Netflix phải gỡ nội dung mang tính châm biếm hoàng gia trong show Patriot Act with Hasan Minhaj.
The Legend of 420 (trái) và The Last Hangover (phải) bị yêu cầu ngừng chiếu tại Singapore
Patriot Act with Hasan Minhaj (trái) và The Last Temtation of Christ (phải)
Tại New Zealand, Netflix bị yêu cầu dừng phát hành series The Bridge. Ủy ban Bảo vệ Tuổi trẻ của Đức cũng yêu cầu gỡ phim kinh dị Night Of The Living Dead trên lãnh thổ Đức vì mối quan ngại tác phẩm này sẽ gây ảnh hưởng tiêu cực đến giới trẻ.
Tại Việt Nam, Netflix đã phải gỡ bỏ "kha khá" tác phẩm sai lệch về lịch sử hoặc có xâm hại nghiêm trọng đến chủ quyền, văn hóa truyền thống của Việt Nam. Full Metal Jacket, Pine Gap, Put Your Head On My Shoulder, Madam Secretary là những tựa phim từng bị Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Thông tin và Truyền thông Việt Nam) gửi văn bản yêu cầu Netflix gỡ bỏ. Bên cạnh đó, một số nội dung không phù hợp với thuần phong mỹ tục - quá nhiều cảnh nóng, bạo lực vượt ngưỡng, hay sử dụng chất kích thích cũng thuộc diện vi phạm quy định: Polar, After Porn End, 365 Days…
Pine Gap, Put Your Head On My Shoulder là tựa phim Việt Nam yêu cầu Netflix gỡ bỏ
Đáng chú ý, chỉ trong vòng 12 tháng, Netflix có tới 3 lần liên tiếp vướng phải ồn ào cung cấp nội dung vi phạm nghiêm trọng luật pháp Việt Nam khi cung cấp dịch vụ giải trí trực tuyến đến người dùng Việt. Không qua kiểm duyệt, thoải mái đăng tải rồi lại gỡ bỏ khi được yêu cầu, thậm chí, mặc dù đều đặn phát hành phim mới và hoạt động tích cực tại thị trường Việt Nam, thu phí từ 180.000 - 260.000 đồng mỗi tháng của người dùng, nhưng đại diện Netflix cho biết chưa có kế hoạch mở văn phòng đại diện và đặt máy chủ tại Việt Nam.
After Porn End, 365 Days - hai bộ phim mang yếu tố tình dục vượt ngưỡng
Khẳng định vẫn quan tâm đến người dùng tại các khu vực không có văn phòng đại diện và không đặt máy chủ, nhưng Netflix, rõ ràng, đã lựa chọn đi một con đường không hề chính thống, thậm chí vượt qua "biên giới" về luật pháp, văn hóa để tồn tại ở một quốc gia. Trung Quốc - thị trường tỷ dân màu mỡ mà bất kỳ "ông lớn" nào cũng muốn chinh phục, đã "cấm cửa" hoàn toàn Netflix sau nhiều lần đàm phán thất bại. Yêu cầu tham gia kiểm duyệt tất cả sản phẩm và không chấp nhận công ty truyền thông nước ngoài đặt máy chủ tại Trung Quốc đã khiến Netflix chấp nhận "dừng cuộc chơi".
Tuy nhiên, không phải quốc gia nào cũng có thể đứng ngoài "cuộc chơi" như Trung Quốc, bởi việc tiếp cận những xu hướng quốc tế vẫn là một nhu cầu thiết yếu và hoàn toàn chính đáng.
Trong thời đại công nghệ thông tin phát triển, những lần "vượt biên" đã không còn diễn ra trực tiếp, mà ngấm ngầm thông qua chính những sản phẩm giải trí được khán giả tiếp cận hàng ngày, hàng giờ.
Vậy trách nhiệm đảm bảo những gì chúng ta được xem luôn nằm trong đường biên an toàn sẽ thuộc về ai?
Đó là khán giả - những người có thể "thấy gì xem nấy" một cách dễ dàng trên Internet, hay Netflix - một ứng dụng trực tuyến quốc tế tự do ngoài khuôn khổ, hoặc các tổ chức và chính quyền các nước - những người đứng đầu luôn canh cánh một nỗi lo về các nội dung không đảm bảo còn trôi nổi. Có lẽ, trách nhiệm đang thuộc về tất cả và nên được chia đều cho tất cả - người mua, người bán và nhà quản lý để tạo ra một thị trường giải trí lành mạnh, tạo ảnh hưởng tích cực đến số đông.
Văn hoá trong phim ảnh - thời đại "xem để học" ẩn chứa nhiều hiểm nguy
"Phim ảnh chính là cách giúp mọi người cảm nhận thế giới. Không có trải nghiệm trực tiếp tại một dân tộc hoặc một quốc gia, ngoài tưởng tượng và tìm hiểu qua nhiều nguồn khác nhau như đọc sách, Google hay nghe từ một ai đó, thì rất nhiều người tiếp cận các nền văn hoá khác bằng phim ảnh.
Phim ảnh có thể lấp đầy khoảng trống về văn hoá của nhiều nước trong chúng ta, nhưng cũng có thể khiến chúng ta nghĩ những gì được truyền bá trong phim là sự thật nếu thông điệp hoặc hình ảnh ấy lặp đi lặp lại trong một thời gian dài" - Paolo Sigismondi, Giáo sư Truyền thông tại trường USC Annenberg nhận định trong một nghiên cứu của mình về sự bành trướng của Netflix trên toàn cầu.
Cũng theo Giáo sư Paolo, thử thách dành cho Netflix là làm sao thể hiện chính xác về con người, vùng đất, văn hoá của nước này tới nước khác mà không tạo ra sự lệch lạc. Nhưng ông cũng khẳng định, điều đó rất khó xảy ra bởi "Đây là một đơn đặt hàng quá cao cấp và không được đảm bảo. Điều này phụ thuộc vào sự sẵn sàng của công ty trong việc thực hiện chiến lược nhất quán, bền vững, toàn diện và chu đáo tại từng quốc gia mà Netflix phát hành phim".
Trên thực tế, Netflix vẫn đang gặp nhiều rắc rối với những nội dung do chính mình sản xuất, điển hình là 365 Days - "Original Series" đình đám trên ứng dụng này. Chỉ sau khi phim phát hành chỉ vài ngày, có tới 70.000 người ký vào lá đơn đòi gỡ 365 Days trên Netflix vì phim cổ xuý cho nạn bắt cóc, bạo lực tình dục, hay như ca sĩ Duffy nhận định "lãng mạn hoá việc tấn công tình dục".
Rất nhiều khán giả lo lắng rằng 365 Days gây ảnh hưởng tiêu cực đến giới trẻ, đặc biệt là các cậu bé trong độ tuổi mới lớn. Tại Việt Nam, 365 Days cũng được liệt vào phim vi phạm Luật Điện ảnh bởi số lượng cảnh nóng quá nhiều, thậm chí có cảnh "trần trụi" kéo dài tới 4 phút của cặp đôi chính.
Emily In Paris - một trong những series thành công nhất của Netflix trong năm 2020 cũng vấp phải nhiều tranh cãi và sự phản đối của người Pháp vì góc nhìn phiến diện từ nhà làm phim Mỹ trên đất Paris. "Sự nhạo báng" văn hóa Pháp chính là điều nhiều người bình luận về cách Netflix tạo ra Emily In Paris. "Người dân Paris khó nhận ra cuộc sống thường ngày của họ. Rất có thể, họ đang cảm thấy bị xúc phạm bởi những câu nói đùa về lối sống dễ dãi, thậm chí trái đạo lý mà bộ phim này đặt lên người Pháp" - Elaine Sciolino, Biên tập viên của New York Times nhận định.
Netflix gây ảnh hưởng đến chúng ta và đó không chỉ là một thuật toán! là tựa đề bài báo của tác giả David Beer trên The Conversation. Theo đó, dựa vào sự phổ biến rộng rãi của Squid Game trong năm 2021, ông nhận định "Netflix không chỉ đáp ứng thị hiếu của mọi người mà còn định hình và gây ảnh hưởng đến văn hóa bản địa, cũng như văn hóa thế giới".
Sự phát triển vượt bậc của Internet gần như đồng thời với sự trưởng thành của Gen Z - những người trẻ lớn lên cùng smartphone, cập nhật nhanh nhất mọi xu hướng giải trí. Ở độ tuổi đang tiếp thu kiến thức một cách dễ dàng và hình thành tính cách, thói quen sống, nên những nội dung khán giả trẻ tiếp nhận cần được quan tâm, thậm chí "sàng lọc" kỹ càng. Hiểu đúng, hiểu đủ về các nền văn hóa trên thế giới và đặc biệt là hạn chế sai lệch khi tiếp nhận văn hóa của đất nước mình thông qua các sản phẩm giải trí chính là cách tốt nhất để Gen Z có thể trở thành thế hệ góp phần gìn giữ, truyền bá văn hóa truyền thống trong tương lai.
Chung tay bảo vệ văn hóa bản địa - sự đồng hành của khán giả cùng ứng dụng giải trí trực tuyến "local"
Netflix xuất hiện như một người tiên phong, cho thấy tiềm năng lớn của thị trường giải trí trực tuyến, nhưng cũng kéo theo nhiều mối quan ngại về vấn đề kiểm duyệt nội dung phù hợp với từng quốc gia. Để những nhà quản lý có thể dễ dàng kiểm soát nội dung và tạo "sân nhà" cho những bộ phim nội địa tiếp cận với khán giả, cũng như đảm bảo gìn giữ - phát huy văn hóa truyền thống, rất nhiều quốc gia đã xây dựng nền tảng trực tuyến cho riêng mình.
Tại Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản - những thị trường phim ảnh lớn nhất châu Á, các ứng dụng giải trí trực tuyến nội địa đều phát triển mạnh mẽ và đóng góp không nhỏ vào chiến lược phát triển văn hóa. Dù sự sôi động của một thị trường giải trí cần có vai trò của nền tảng quốc tế như Netflix, nhưng những câu chuyện bản địa sẽ được truyền đạt tốt nhất thông qua những nhà làm phim bản địa, với sự đồng hành của các ứng dụng trực tuyến nội địa.
Diên Hi Công Lược, Hậu Cung Như Ý Truyện và Đông Cung - loạt phim truyền hình tạo nên cơn sốt toàn châu Á và gần như "sống mãi" với thời gian, đều được đầu tư sản xuất bởi các ứng dụng giải trí trực tuyến nội địa Trung như Iqiyi, Youku, Tencent. Những bộ phim này đều sở hữu hàng trăm triệu đến cả tỷ lượt xem trong nước lẫn quốc tế, góp phần truyền bá văn hóa - lịch sử Trung Quốc tới khán giả nước ngoài.
Nhật Bản được cả thế giới biết đến với rất nhiều bộ phim anime đã trở thành biểu tượng như Spirited Away, Howl's Moving Castle, One Piece... Tất cả các phim hoạt hình và anime đình đám hầu hết được sản xuất bởi các studio nội địa và nhà phát hành Nhật Bản. Những tác phẩm này đã góp phần không nhỏ trong việc định hình nét đặc trưng của văn hóa Nhật trong lòng bạn bè quốc tế.
Những bộ anime đình đám đã góp phần truyền bá văn hóa Nhật tới thế giới (Nguồn: Studio Ghibli)
Tại Việt Nam, thị trường truyền thông trực tuyến đang trên đà nở rộ một vài năm gần đây, đứng thứ III khu vực Đông Nam Á tính đến năm 2019. Nhiều ứng dụng giải trí trực tuyến nội địa đã xuất hiện, góp phần không nhỏ vào việc nâng tầm thưởng thức của khán giả Việt. Nhưng còn một sứ mệnh quan trọng hơn mà những ứng dụng giải trí trực tuyến Việt đang nắm giữ - bên cạnh mục đích kinh tế như Netflix - một nền tảng quốc tế không nhiều ràng buộc với nước nhà, đó chính là chung tay bảo vệ sứ mệnh văn hóa Việt.
Tạm kết
"Ai là người kiểm soát những nội dung của Netflix? Là những người tiêu dùng sản phẩm trực tuyến hàng ngày, hay những người đề xuất nội dung trực tuyến đến khán giả? Cách kết nối và nhìn nhận xã hội được định hình sâu sắc bởi các sản phẩm văn hóa mà chúng ta tiêu thụ, vì vậy, cuối cùng, những người chịu ảnh hưởng lớn nhất luôn là người xem. Câu hỏi đáng suy ngẫm là: Ai là người quyết định chúng ta xem, nghe và đọc những gì?" - Giáo sư Xã hội học tại trường Đại học York, David Beer đặt ra những câu hỏi đáng suy ngẫm trong một bài nghiên cứu về nền tảng trực tuyến của mình.
Sẽ là một chặng đường dài để "đưa phim nhà làm ra thế giới" - không thể nhanh chóng, thuận lợi nổi bật như Netflix, nhưng đây là một con đường an toàn và an tâm hơn cho văn hóa và chủ quyền nước nhà. San sẻ bớt âu lo cho nhà quản lý, các ứng dụng giải trí trực tuyến nội địa mang đến những nội dung đã qua kiểm duyệt để phù hợp với văn hóa và "ranh giới" luật pháp.
Sự nỗ lực của những nền tảng nội địa, sự quan tâm của nhà quản lý và quan trọng nhất - sự đồng hành của khán giả sẽ phần nào đảm bảo an toàn cho môi trường giải trí trực tuyến.
Hiện nay có nhiều nền tảng ứng dụng giải trí trực tuyến quốc
tế du nhập vào Việt Nam nhưng không được kiểm soát chặt chẽ, thậm chí xâm phạm
văn hóa và lịch sử. Trước thực trạng này, nhiều chuyên gia chỉ ra rằng chỉ
có OTT nội địa mới giữ vai trò chuyển tải văn hóa Việt Nam đến với khán giả một
cách trọn vẹn, chỉn chu và phù hợp nhất
với pháp luật - xã hội Việt Nam.
Bà Đinh Thị Nam Phương (Giám đốc Chiến Lược Nội dung VieON) nhận
định OTT không đơn thuần là giải trí mà còn mang theo giá trị văn hóa, hệ tư tưởng
của một quốc gia. Trong khi, nhà báo Đức Hòa (Phó ban Thanh Thiếu Niên, Đài
Truyền hình Việt Nam) cũng khẳng định đã đến lúc các ứng dụng giải trí trực tuyến
nội địa cần hợp tác, chung tay bảo vệ sứ mệnh của văn hoá Việt, cũng như nâng tầm
văn hoá cuộc sống người Việt.
.vn đăng tải tuyến bài Ứng dụng giải trí trực tuyến Việt - Bảo vệ bản sắc văn hóa và con người Việt nhằm đưa đến nhiều góc nhìn về vấn đề này.
Nguồn: TH&PL