VieZ Originals

Màn thanh lọc làng giải trí gay gắt nhất từng được chứng kiến sẽ đưa điện ảnh Trung Hoa trở về “vị trí xuất phát”?

Đầu năm 2021, làng giải trí Hoa Ngữ rúng động khi chứng kiến một loạt các bê bối đời tư của nữ diễn viên Trịnh Sảng. Trước đó, dù không quá tài năng trong lĩnh vực diễn xuất, Trịnh Sảng vẫn là nữ diễn viên được công chúng ưu ái với mỹ từ "nữ thần thanh xuân", nổi lên từ bộ phim Yêu Em Từ Cái Nhìn Đầu Tiên. Cho đến khi các phốt "mang thai hộ", "bỏ rơi con cái", "trốn thuế"... nổ ra, sự nghiệp của nữ minh tinh tuột dốc không phanh. Ủy ban Chính trị Pháp luật Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc chỉ trích hành vi của Trịnh Sảng đã "nghênh ngang chạm tới giới hạn pháp luật". 

Sau loạt bê bối đạo đức lẫn hành vi trái pháp luật, nữ diễn viên chính thức bị cấm sóng trên mọi phương tiện - đồng nghĩa với việc vĩnh viễn từ bỏ sự nghiệp hoạt động nghệ thuật. "Hiện tượng Trịnh Sảng" gần như đã có thể gọi là "vô tiền khoáng hậu", cho đến khi một loạt các tên tuổi đình đám đồng loạt bị phơi bày nhân cách với những hành vi gây sốc không kém.

Chưa từng có một quốc gia nào trong lịch sử liên tục chứng kiến sự "rơi đài" đau đớn của các minh tinh hạng A như thế, kể cả ở Trung Quốc - một đất nước nổi tiếng với những tình tiết gần như phi thực được thể hiện đầy rẫy trên các tiểu thuyết mạng. 

Cục diện của giới giải trí Trung Quốc thường được phản ánh qua các văn hóa phẩm (phim ảnh, tiểu thuyết,...) với chi tiết nổi bật là các quy tắc ngầm, và những thương vụ đổi chát được thực hiện giữa các nghệ sĩ và những người giàu có, quyền lực. Vô tình thay, những chi tiết tưởng chừng chỉ có trong trí tưởng tượng đó lại thể hiện gần như đầy đủ những góc khuất ghê người của làng giải trí Hoa Ngữ hiện tại. 

Ở Trung Quốc, những năm 1930, diễn viên là một nghề vô cùng thấp kém, bị ví như là một hình thức của "dân làng chơi" cao cấp. Ngược lại, ở thời điểm hiện tại, diễn viên ở đất nước này được hưởng rất nhiều đặc quyền.

Hệ thống các bảng xếp hạng cùng sự phát triển của các nền tảng trực tuyến khiến cho việc theo đuổi thần tượng của công chúng được "số hóa" một cách triệt để. Văn hóa này trở thành động lực, kích thích người hâm mộ vung tiền để đẩy thứ hạng của thần tượng mình leo cao trên các bảng xếp hạng, từ dự án cá nhân cho đến các sản phẩm đại diện. 

Vị thế của các diễn viên không chỉ được xây dựng bởi quy mô người hâm mộ, mà còn ở địa vị của họ trong các "bang phái". Nghe như một hình thức văn hóa phim kiếm hiệp ngày xưa, nhưng sự thật là làng giải trí của Trung Quốc luôn được chia thành các phe phái, nổi bật hơn cả là những cái tên như Kinh Khuyên, Đông Bắc Khuyên, Tây Bắc Khuyên, hội tụ hàng loạt ngôi sao nổi tiếng, thậm chí không e dè thể hiện cho công chúng thấy sự tồn tại và quyền lực của mình. 

Sau hàng loạt vụ việc, chủ yếu đến từ diễn viên Triệu Vy, công chúng đều cho rằng cô và cả Kinh Khuyên không chỉ làm lũng đoạn giới giải trí, mà còn ảnh hưởng đến kinh tế của đất nước: rất nhiều tin đồn về các vụ rửa tiền, thành lập công ty ma, lừa đảo chứng khoán đã được lan rộng. 

Hàng loạt các cáo buộc được đưa ra, dễ nhận thấy rằng sự lũng đoạn này đã bắt đầu từ lâu. Vị thế của nghệ sĩ dường như đang dần "lấn lướt" cả tiếng nói của một bộ phận quản lý đất nước. Cuộc thanh trừng diễn ra nhanh chóng, quyết liệt, gay gắt, khiến cho công chúng cảm nhận được một thời đại mới của làng giải trí đang chuẩn bị xuất hiện, với đặc điểm là  "không có người hâm mộ chỉ có người xem" - theo chủ trương được các nhà chức trách của Trung Quốc đề ra. 

Năm 2020, thế giới chứng kiến một bước ngoặt lịch sử của điện ảnh châu Á, khi giải Oscar xướng tên tác phẩm Parasite (Ký Sinh Trùng) của đạo diễn người Hàn Quốc Bong Joon Ho. Cùng năm đó, bộ phim The Farewell (Lời Từ Biệt) của nữ đạo diễn người Mỹ gốc Hoa cũng nhận được sự công nhận với giải Phim hay nhất tại Independent Spirit Awards (Lễ trao Giải Tinh thần độc lập).

Chiến thắng này không chỉ là thành công của cá nhân những người đạo diễn, nó còn là một sự công nhận hiếm hoi của giới chuyên môn phương Tây dành cho điện ảnh châu Á. 

Không thể phủ nhận thành tích của Parasite và The Farewell, nhưng phải nói rằng họ không phải là những tài năng xuất chúng đầu tiên của điện ảnh châu Á. Trước đó, giới chuyên môn quốc tế vẫn ghi nhận, và tôn vinh các tác phẩm Farewell My Concubine (Bá Vương Biệt Cơ), In The Mood For Love (Tâm Trạng Khi Yêu), Đèn Lồng Đỏ Treo Cao… Nhưng đáng tiếc rằng, phần đông khán giả Tây phương khi đấy không thật sự quan tâm đến văn hóa Á Đông. 

Tuy nhiên, để được đón nhận bởi thị trường quốc tế,  Parasite và The Farewell cũng phải sử dụng phương thức dùng những câu chuyện "riêng" để nói về vấn đề "chung". Văn hóa riêng biệt của mỗi quốc gia vẫn được thể hiện rõ nét, nhưng vẫn đảm bảo khái quát được những vấn đề nổi cộm trong sự phân hóa giai cấp xã hội, và đặt nghi vấn về vấn đề mối quan hệ đứt gãy của gia đình trong xã hội hiện tại - điều mà cả phương Tây và phương Đông đều đang phải đối mặt. 

Đó là những điều mà phim ảnh của Trung Quốc vẫn chưa làm được. Nhìn lại quá trình trưởng thành và phát triển, Trung Quốc có biết bao nhiêu điều để tự hào, khi những bộ phim truyền hình như Tây Du Ký, Hoàn Châu Cách Cách, Bao Thanh Niên… đã từng một thời "làm mưa làm gió" trên thị trường. Thời điểm đó, điện ảnh Trung Quốc được dẫn dắt bởi dàn đạo diễn thế hệ thứ 5 (Trương Quân Chiêu, Trương Nghệ Mưu, Trần Khải Ca…), gây ấn tượng mạnh mẽ với nhiều tác phẩm được giới chuyên môn quốc tế đánh giá cao về mặt chất lượng. 

Trải qua thời kì hoàng kim, phim ảnh Trung Quốc vẫn mạnh mẽ đứng vững trên sân nhà của mình. Kể cả Avengers: Endgame khi ra mắt cũng không so được với doanh thu của Chiến Lang II (874 triệu USD). Thị trường Trung Quốc trở thành miền đất hứa cho doanh thu bất kì nền điện ảnh nào, kể cả Hollywood.

Năm 2019, doanh thu của thị trường đại lục đã đạt mức 10 tỉ USD. Đầu năm 2021, số lần các tựa phim Hollywood đứng đầu doanh thu phòng vé Trung Quốc chỉ đếm trên đầu ngón tay. Câu chuyện vượt mặt Bắc Mỹ đã không còn quá xa vời như nhiều thập niên trước đó. 

Thị trường rộng lớn dễ khiến cho đất nước tỷ dân tự hài lòng với chính mình. Cũng như cách người phương Tây không tha thiết với văn hóa Trung Hoa, người Trung Hoa với tinh thần dân tộc được tôi luyện, cũng chỉ tỏ ra hứng thú với bản sắc văn hóa của mình.

Trương Tân - chủ tịch Công ty Hợp tác sản xuất điện ảnh Trung Quốc cũng từng tuyên bố tại Hội nghị thượng đỉnh điện ảnh Mỹ - Trung rằng họ có thị trường khổng lồ, luôn sẵn sàng chia sẻ với điều kiện phim của nước ngoài phải "chú trọng khắc họa văn hóa Trung Hoa" và phản ánh "hình ảnh tích cực về Trung Quốc". 

Việc "đóng cửa" phần nào khiến cho phim ảnh Hoa ngữ mãi đi theo một lối mòn. Nói về phim truyền hình, Trung Quốc những năm gần đây đi theo lối mòn "ngôn tình" và "cung đấu". Làm phim cũng như bao lĩnh vực đầu tư khác, luôn có sự mạo hiểm. Việc chuyển các thể tiểu thuyết đã có số lượng fan nguyên tác đông đảo khiến cho những thương vụ này vơi đi rất nhiều "phần mạo hiểm". Đôi khi, có thể nói, khán giả chỉ đang muốn xem bộ truyện họ yêu thích được diễn ra như thế nào với phiên bản live-action dài tập. 

Sự dễ dãi này kéo theo việc hàng loạt nghệ sĩ đi lên nhờ phim chuyển thể. Dù đa phần các fan nguyên tác đều không hài lòng khi biết dàn cast của bộ phim trước khi công chiếu, nhưng sự thật là sau mỗi bộ phim chuyển thể, giới giải trí Trung Quốc lại có thêm một vài lưu lượng, thậm chí là đỉnh lưu.

Nam diễn viên Ngô Kinh - diễn viên chính cho các bộ phim Chiến Lang và Lưu Lạc Địa Cầu nhận xét về cuộc sống an nhàn của các diễn viên hiện nay: "Trước đây, diễn viên lão làng lên núi về quê, trải nghiệm cuộc sống của nhân vật. Tại sao bây giờ, trải nghiệm cuộc sống của nhân vật lại trở thành đóng góp to lớn vĩ đại của diễn viên?".

Vấn đề này cũng không phải quá đáng trách, vì bất kì nền công nghiệp điện ảnh nào cũng có phim chuyển thể. Kể cả Bridgerton - bộ phim giành được giải thưởng Chương trình truyền hình hay nhất cũng được chuyển thể từ một tiểu thuyết mang yếu tố ngôn tình của phương Tây. Gần gũi hơn, Em Của Thời Niên Thiếu - tác phẩm chuyển thể từ ngôn tình của đạo diễn Tăng Quốc Cường cũng nhận được đề cử cho giải Oscar. 

Kể cả đạo diễn Trương Nghệ Mưu từng nổi tiếng với cái nhìn phản kháng mạnh mẽ qua bộ phim Phải Sống, cũng đã bị nhận xét là đã "thị trường hóa" khi cho ra mắt tác phẩm Anh Hùng. Hình thức đưa vào các yếu tố mang đậm tính giải trí, cả về nội dung lẫn kĩ xảo, giờ đây trở thành xu thế bao trùm nền điện ảnh Trung Hoa, đặc biệt là khi bất kì bộ phim nào cũng phải thu nhận sự đầu tư, thu nhận cả ý kiến của chủ đầu tư về diễn viên và nội dung. Tất cả đều đáp ứng cho mục đích thu được doanh thu cao nhất. 

Việc ràng buộc nội dung trong vòng quanh quẩn phục vụ cho khán giả nội địa khiến cho nội dung của phim Trung Quốc khó mà vượt ra khỏi biên giới nước nhà để tìm chỗ đứng cao hơn ở thị trường quốc tế. Chris Berry, giáo sư nghiên cứu điện ảnh tại King's College (London) cho rằng phim điện ảnh của Trung Quốc ít có cơ hội thành công ở thị trường quốc tế: 

"Theo kinh nghiệm của tôi ở châu Âu, 95% khán giả của các liên hoan phim Trung Quốc ở nước ngoài là người Trung Quốc sống ở nước ngoài. Khán giả phương Tây không nhận biết các sao Hoa ngữ. Họ không mấy biết về văn hóa Trung Quốc" - Chris Berry chia sẻ. 

Nghệ thuật bao giờ cũng có tiếng nói, và sức ảnh hưởng sâu rộng đến với quần chúng, đặc biệt là phim ảnh, trong thời đại văn hóa nghe - nhìn đang phát triển vượt bậc. Tuy phim ảnh không thể trực tiếp giải quyết những vấn đề xã hội, nhưng nó góp phần làm nâng cao nhận thức của khán giả, hướng sự chú ý của họ đến với những tiêu điểm cần phải lưu tâm, tăng cường đối thoại xã hội. 

Phim ảnh của Hàn Quốc, sau hơn một thập kỉ dừng lại ở việc đánh ghen và những cuộc tình ngọt ngào, nay đã mạnh mẽ đưa ra được những vấn đề đó. Điều đó cũng đồng nghĩa rằng, chế độ nhận thức của người dân xứ kim chi cũng được nâng cao hơn thông qua văn hóa phẩm của họ. 

Giữ vai trò quản lý một đất nước tỷ dân, có nền văn hóa tri thức hàng nghìn năm, hơn ai hết, Trung Quốc biết rằng họ cần phải thay đổi. Động thái đầu tiên trong cuộc thanh trừng gay gắt là triệt tiêu những nghệ sĩ không có đạo đức, vì họ vẫn thường được xem là tấm gương để người hâm mộ noi theo.

Tiếp đến, một loạt các tin đồn về việc "tuẫn táng" các văn hóa phẩm có liên quan đến yếu tố đam mỹ, bách hợp cũng được đưa ra. Trước mắt nhất, hàng loạt các hệ thống xếp hạng cũng đã bị xóa, phần nào xóa đi một hình thức ủng hộ thần tượng gần như đã trở thành văn hóa của rất nhiều cộng đồng người hâm mộ. 

Đây cũng được cho là sự cải tiến lớn trong quá trình bình đẳng hóa vai trò của người hâm mộ và diễn viên. Trước đó, hàng loạt vụ lùm xùm những người hâm mộ buộc học sinh phải ủng hộ thần tượng của họ, cuộc chiến hơn 36.000 fandom,... đã tốn không ít giấy mực của báo đài, báo động về hành vi quá khích của người hâm mộ đối với thần tượng. 

Nếu những thông tin về việc cấm vận hình ảnh của những người thuộc cộng đồng LGBTQ+ xuất hiện trên phim ảnh là đúng, thì có lẽ đây sẽ là một bước lùi của phim ảnh Trung Hoa. Đặc biệt là khi truyền hình Hàn Quốc đang có xu hướng cởi mở về vấn đề này, thông qua hai bộ phim mới đây nhất là Mine và Nevertheless. Tuy nhiên, việc rất nhiều nhà làm phim và người đầu tư đổ xô vào phim đam mỹ cũng sẽ được nhận định là thiên về hướng lợi nhuận, nhiều hơn là tạo được ý nghĩa cho cộng đồng này. 

Những bước đầu tiên cho thấy, Quảng Điện và chính phủ đang dần lấy lại quyền kiểm soát giải trí của khán giả, hạn chế nhân dân sa đà vào giải trí mà hao tiền tốn của. Sự kiểm soát chặt chẽ phần nào sẽ góp phần xóa đi những nội dung thứ phẩm, hướng tới một chất lượng khác. 

Viễn cảnh của một nền công nghiệp phim ảnh Trung Hoa vẫn còn khá mơ hồ, nhất là khi những yếu tố về ngôn tình, cung đấu, dường như đã trở thành đặc trưng của đất nước này mỗi khi khán giả nhớ về các tác phẩm của họ. Kể cả lần thắng lớn của Lưu Lạc Địa Cầu cũng không khiến khán giả nhớ về Trung Quốc như một đất nước của phim bom tấn. Việc xóa sổ hết những đặc trưng cũ khiến cho phim ảnh Trung Hoa gần như quay về vị trí bắt đầu, trong khi những nước khác đang dần tìm được hướng đi cho bản thân trên chiến trường quốc tế. 

Sau hai thập kỉ, thay vì được thể hiện ở mặt chất lượng, dấu ấn của điện ảnh Trung Quốc lại nổi bật ở trường quốc tế với đặc điểm sức mạnh kinh tế. Suốt hai thập kỉ, Trung và Hàn đều không ngại thể hiện mong muốn tiếp cận thị trường ở khu vực Bắc Mỹ. Trong khi Hàn thực hiện chiến lược thu hút bằng chất lượng tác phẩm, thì Trung Quốc lại bộc lộ tham vọng bằng cách thâu tóm các hãng phim để bành trướng quy mô.

Nổi bật nhất là hai thương vụ Dalian Wanda Group thực hiện vào năm 2012 và 2016. Sự việc giao cho nữ diễn viên Trung Quốc Cảnh Điềm vai chính bộ phim Kong: Skull Island cũng bị gây tranh cãi một thời, khi cô được xem là "thuốc độc phòng vé". 

Khi tác phẩm Nomadland của nữ đạo diễn Chloé Zhao nhận được giải Oscar, quê hương Trung Quốc lại ghẻ lạnh con người tài năng này. Không dưới một lần, nữ đạo diễn cũng mập mờ về ý kiến cô không thể hòa hợp được với văn hóa của đất nước này. Có thể thấy rằng, tính kiểm duyệt gay gắt và hạn chế sự sáng tạo cũng là một trong những điều khiến cho vùng đất này khó mà đón nhận được những trí tưởng tượng vượt bậc - điều mà Hollywood luôn hướng tới.

Aynne Kokas - trợ lý giáo sư nghiên cứu truyền thông tại Đại học Virginia (Mỹ), cho biết các nhà sản xuất phim Trung Quốc phải đối mặt với ràng buộc kép trong việc sản xuất những bộ phim có tính thương mại đáp ứng được yêu cầu của các nhà kiểm duyệt Trung Quốc.

Tạm kết

Những năm gần đây, Trung Quốc cũng cố gắng chạm tay vào thể loại khoa học viễn tưởng - thế mạnh của Hollywood. Thắng lợi của Lưu Lạc Địa Cầu tuy chỉ là khởi đầu, nhưng cũng là sự chú ý đầu tiên để cho thấy rằng, Trung Quốc vẫn đang rất nỗ lực đẩy điện ảnh của bản thân vươn tầm thế giới. Thanh lọc hết những "con sâu làm rầu nồi canh" có thể chỉ là một động thái nhỏ trong quá trình Trung Quốc tự biến mình thành một vùng đất còn hứa hẹn hơn cả Hollywood. 

Tuy nhiên, thanh lọc vẫn không có nghĩa là thanh trừng thái quá. Việc cấm một số thể loại phim, đưa ra những quy định chặt chẽ về tạo hình của các nghệ sĩ sẽ cản trở sự phát triển cởi mở của nghệ thuật nói chung, và phim ảnh Hoa ngữ nói riêng. Ngọn cờ "khởi nghĩa" từ Quảng điện Trung Quốc, chắc chắn sẽ đem lại một thời đại rất khác cho phim ảnh cũng như làng giải trí. 

Trung Quốc đã có thị trường tỷ dân, và đang dần chiếm lĩnh thị trường quốc tế thông qua hình thức các thương vụ. Việc xóa đi những mảng bám cũ có thể không khiến đất nước này quay lại điểm xuất phát, mà chỉ đang làm nhẹ đi gánh nặng trên con đường tăng tốc, trở thành một định nghĩa mới, về một tượng đài mới của ngành công nghiệp phim ảnh thế giới.