Gen Z là thế hệ muốn định vị bản thân và không gò bó mình trong bất kỳ một khuôn khổ nào. Thế nhưng, những chiếc hộp chứa đựng những khuôn mẫu có sẵn đôi lúc kìm hãm sự sáng tạo của họ.
Giải mã tư duy bên ngoài chiếc hộp - think outside the box của Gen Z
Người ta òa lên khi nhìn thấy một bức tranh tuyệt đẹp của sinh viên trường đại học mỹ thuật, người ta rơi nước mắt trước một vai diễn của sinh viên trường đại học sân khấu điện ảnh. Thế nhưng, người ta lại thở dài khi có người chọn con đường đi theo nghệ thuật?
Trong tư tưởng của người Việt Nam, theo học và tốt nghiệp các trường đào tạo khối ngành công an, bác sĩ, quân nhân, ngân hàng thì đã xem như là một sự tung hô. Người ta khuyến khích giới trẻ ngày này thoát khỏi tư duy cũ kỹ, khuyến khích phát triển bản thân trong những lĩnh vực mới. Nhưng một sự thật đáng buồn, các kết quả gần như được chấm trong một khuôn mẫu có sẵn từ rất lâu đời.
Tư duy bên ngoài chiếc hộp (think outside the box) là cách để nói về những tư duy, suy nghĩ khác bình thường, không theo các lối mòn và thể hiện theo hướng mới mẻ.
Đa số thế hệ trẻ được sinh ra từ những năm 1995 - 2000 (thế hệ Z) luôn tìm cách rời bỏ chiếc hộp ở vùng an toàn của mình mà chọn những hướng đi mới. Bởi thế hệ này lớn lên trong thời đại nền kinh tế phát triển và tập trung cao vào chủ nghĩa cá nhân. Họ thường theo đuổi lý tưởng của mình, thích tư duy và sáng tạo những ý tưởng đột phá. Gen Z thường không định nghĩa chính mình theo một khuôn mẫu nào, mà thiên về trải nghiệm theo nhiều cách khác nhau để định hình dấu ấn cá nhân qua thời gian.
Gen Z ngày nay và tư thế đối diện với những ngành nghề mơ ước
Không có nơi nào trên thế giới có hệ thống ngành nghề nhiều như ở Việt Nam với hơn 300 ngành nghề đào tạo. Điều đó chứng minh rằng thế hệ trẻ ngày nay có được nhiều hơn sự lựa chọn phù hợp theo sở thích của bản thân. Nhưng sự lựa chọn này lại bị ràng buộc vào xã hội, gia đình, thầy cô - Gen X. Thế hệ này thường mong muốn Gen Z chọn những ngành học mang lại cơ hội việc làm cao, theo xu hướng làm việc nhà nước và được nhiều người lựa chọn, làm những việc mà xã hội đánh giá là bình ổn, không quá bấp bênh và mạo hiểm.
Người ta khuyến khích giới trẻ đổi mới, đột phá nhưng lại ràng buộc họ trong những suy nghĩ có phần cứng nhắc. Khi được hỏi về công việc trong mơ của Gen Z là gì, đa số lựa chọn ngành giải trí và truyền thông hay những ngành liên quan đến công nghiệp sáng tạo. So với các gen trước, Gen Z ít quan tâm hơn đến các công việc trong những ngành như kỹ thuật, giáo dục, hay những ngành liên quan đến nhà nước.
Trong xã hội hiện đại ngày nay, không khó để tìm thấy một bản thể cá tính với những lựa chọn ngành nghề mang tính đột phá. Tính đột phá ở đây được thể hiện ra bên ngoài thông qua suy nghĩ, tính cách, hành động và cả sự lựa chọn.
Tôi có quen Kha (hiện Kha đang là sinh viên năm 3 của Trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn), một anh bạn sở hữu ngoại hình khá nổi bật, thích chụp ảnh phi giới tính. Ngành thời trang ngày nay cũng biến đổi theo những xu hướng của Gen Z nên Kha thường xuyên hóa thân vào những hình mẫu khác nhau mà không bó buộc trong bất kỳ một hình mẫu cố định nào, và mọi người hay gọi Kha là người mẫu phi giới tính. Khi được hỏi tại sao Kha lại muốn biến hóa mình mỗi ngày như vậy, Kha tâm sự: “Tính cách của mình khá ngang bướng, không theo một chuẩn mực nhất định nào. Ngay từ nhỏ, mình đã không thích cái gì quá bình ổn, nên mình luôn thay đổi style, kiểu tóc, đổi cả ngoại hình để thay đổi cả bản thân. Lúc thì mình để tóc dài, lúc thì tóc ngắn, có khi mặc đồ nữ rồi đồ nam. Vì với mình thời trang không phân biệt nam nữ, vải vóc thì có bao giờ phân biệt giới tính".
Sự linh hoạt về giới tính và những mong muốn về ngành nghề có phần hơi khác biệt cũng là một phản ánh rõ nét về tư duy bên ngoài chiếc hộp. Tại sao tôi lại nói như vậy? Bởi lẽ, ở thời điểm về trước, câu chuyện về giới tính không được sự ủng hộ từ cộng đồng, nó như một chiếc hộp chứa đựng những câu nệ mang tên định kiến xã hội. Những người có tư duy nằm trong chiếc hộp này khó để thoát ra khỏi mình và khó để thoát ra những suy nghĩ của người khác để bày tỏ những mong muốn thực sự của bản thân.
Người ta khuyến khích Gen Z tư duy bên ngoài chiếc hộp. Thế nhưng kết quả lại được kỳ vọng trong một khuôn mẫu có sẵn
Cuộc sống thay đổi, con người phải đối mặt với nhiều thứ, hơn nữa, chúng ta vừa trải qua đại dịch Covid-19 nên nỗi sợ càng nhân lên ngày một lớn. Virus Corona - thực thể nhỏ bé hơn cả vi khuẩn không chỉ có khả năng chia đều rủi ro và cơ hội cho tất cả mọi người, khiến chúng ta phải gồng mình lên chiến đấu, mà còn thúc giục mọi người chăm lo cho cuộc sống của mình hơn. Chính vì những nỗi sợ vô hình mà Gen X bắt buộc thế hệ con cái của mình lựa chọn những ngành nghề an toàn, mang tính chất bình ổn.
Ngày nay có rất nhiều xu hướng nghề nghiệp mới, trong đó phải kể đến một nghề vô cùng “thời thượng” Freelance và những người làm nghề này là Freelancer. Đây là công việc tự do, không giới hạn về thời gian, địa điểm làm việc. Công việc này đòi hỏi phải có tư duy sáng tạo, bức phá trong ý tưởng và mang lại thu nhập hấp dẫn. Thế nhưng, đối với ai làm công việc này đều bị dán mác là “kẻ vô công rỗi nghề”. Bởi lẽ muôn đời nay, người ta luôn đè nặng việc lựa chọn ngành nghề hơn là việc lựa chọn theo đúng sở thích.
Ở thời phổ thông, bạn trố mắt nhìn một cô nhà báo trẻ mang chiếc máy ảnh đi lấy tin không ngại nắng mưa, rồi bạn thôi thúc nó trở thành động lực cho mình. Nhưng khi điền vào phiếu nguyện vọng thi trung học phổ thông quốc gia thì ước mơ đó không còn đủ sức chiến đấu với sự áp đặt nghề nghiệp đến từ bố mẹ. Người ta luôn mong muốn tuổi trẻ thoát ra khỏi chiếc hộp của bản thân để chinh phục thế giới nhưng lại e dè trước những lựa chọn có phần nguy hiểm và vô định đó.
Trở lại với Kha - cậu bạn mẫu ảnh phi giới tính. Kha tâm sự: “Mình là một người ưa thích sự sáng tạo và phá cách và mình cũng là một người trong cộng đồng LGBT. Nhưng đôi khi, tính cách và những suy nghĩ của mình lại không được đồng tình từ phía gia đình và xã hội. Người ta luôn cho mình là hiện đại, tư duy đổi mới nhưng mình cảm giác đâu đó vẫn còn những khuôn mẫu định sẵn không thoát ra được".
Đến một lúc nào đó, Kha hay những bạn trẻ sẽ chán nản với bước đi của mình bởi những tư duy bên trong chiếc hộp cũ kĩ của thế hệ trước đè nặng lên vai của họ. Bao đời nay, người ta luôn khuyến khích con cái của mình nên đi theo lối mòn của người khác, chọn những ngành nghề mà người khác đã làm để giữ được sự bình ổn. Nhưng họ lại trầm trồ ngưỡng mộ sự thành công bức phá đến từ những sáng tạo mới lạ.
Song hành cùng với sự phát triển của đất nước, giáo dục cũng ngày một được đầu tư và chú trọng hơn. Tuy nhiên đâu đó vẫn còn những khuôn mẫu có sẵn chưa được thay đổi. Văn chương là chuyện muôn đời của cảm xúc nhưng đôi khi nó lại bị áp đặt bởi những khuôn điểm cứng nhắc trong barem (một bảng điểm tính sẵn). Giáo viên khuyến khích học sinh viết bài sáng tạo, tư duy đột phá nhưng kết quả lúc nào cũng được kỳ vọng như trong barem. Vậy liệu rằng, học sinh có còn đủ niềm tin để sáng tạo nữa không hay cứ đi theo một khuôn khổ định sẵn?
Có một thực tế hiện hữu rằng, không ít học sinh, sinh viên ngày nay lựa chọn đi du học. Một phần là vì muốn trải nghiệm, một phần là muốn trau dồi, cũng một phần là vì ở môi trường giáo dục nước nhà không kích thích và phát huy hết sự sáng tạo của các bạn.
Nhìn chung, chúng ta hãy tạo dựng và duy trì những giá trị trên mong muốn của Gen Z và nhận thức rõ mối quan tâm của họ. Việc có thể tạo ra một môi trường học tập, làm việc kích thích sự tư duy sáng tạo sẽ giúp cho thế hệ trẻ yêu thích hơn. Và hãy nhớ, đừng nghi ngờ bản thân, đừng băn khoăn trong những sự lựa chọn, vì mỗi chúng ta, ai cũng đang bước trên con đường của sự thành công, kiên trì sẽ tới được vạch đích.
Nguồn: TH&PL