"Không làm gì sai thì cần gì phải sợ". À không, theo thì vẫn nên đấy. Đây cũng có lẽ không phải là lúc an ủi nghệ sĩ, mà là khi chúng ta phải cùng nhau nhận ra các lỗ hỏng "chết người" nhằm xây dựng từ thiện bền vững. Bảo vệ lòng tốt khỏi "án tử" của sự đa nghi.
Sự soi xét, đa nghi và làn sóng ngờ vực không đáy của cộng đồng mạng khiến những chuyến thiện nguyện của nghệ sĩ không thể chỉ làm vì "một phút nhói lòng" như xưa. Nó buộc phải trở nên minh bạch và chuyên nghiệp hơn.
Sau sự sụp đổ của tên tuổi lớn, mức độ phẫn nộ và bài xích đối với sự kêu gọi của nghệ sĩ càng bị đẩy lên cao trào. Kéo theo đó là công cuộc lật lại từng con số, đòi nghệ sĩ phải chứng minh. Mà trong đó sao kê chỉ là bước khởi đầu.
Vậy vì sao ngay từ đầu không sao kê để tránh hậu quả? Câu trả lời chính là vì phần lớn nghệ sĩ Việt từ thiện còn tùy hứng, rầm rộ đầu vào nhưng thiếu chuyên nghiệp đầu ra. Dù tất cả đều là vì xuất phát từ lòng tốt, dùng uy tín của mình để có thể nhanh chóng quyên tiền. Nhưng khi số tiền càng to, áp lực càng lớn. Cộng thêm sự lúng túng và thiếu chuyên nghiệp trong khâu quản lý, sử dụng và phân phát cảm tính, nghệ sĩ tuy không sai, nhưng vẫn phải sợ. Sợ vì quá nhiều khoảng "hớ hênh" trong quy trình từ thiện.
Nghệ sĩ phát động kêu gọi quyên góp đều là vì sự nhạy cảm trước tình hình khó khăn, lòng hảo tâm và trách nhiệm chia sẻ gánh nặng với cộng đồng của họ là không thể phủ nhận. Thế nhưng, điểm chết người ở đây lại là sự xốc nổi, vội vàng nhất thời và cảm tính.
Còn nhớ, vào đợt miền Trung bão lũ, Thủy Tiên đã đích thân có mặt tại hiện trường, đi vào tâm bão để cứu trợ người dân. Cái tâm của Thủy Tiên là điều rõ ràng. Thế nhưng, cô lại vấp phải phản ứng trái chiều khi phát tiền quá cảm tính. Thay vì dựa trên các số liệu, danh sách, số tiền tương tự nhau để phân chia, cô chủ yếu nhìn nhận thông qua ngoại hình, và… nail. Đồng ý là trong thời kỳ thiên tai, khó có thể chu toàn nhưng một khi đã cầm tiền và phân tiền, danh sách người nhận, nhân bao nhiêu đều cần phải rõ ràng và khoa học.
Thêm vào đó, cảm tính trong việc phát cái gì cũng là một vấn đề. Từ thiện cần đạt 3 cái đúng: đúng người, đúng của, đúng thời điểm. Không phải lúc nào mì gói cũng thiếu, và tiền cũng cần thiết. Trong đợt lũ miền Trung, điểm tập kết mỳ gần như quá tải bởi nhiều nguồn từ thiện đổ về. Thế nhưng, đâu mới là điều người gặp nạn thật sự cần. Mắc kẹt giữa lũ, cầm tiền chưa chắc là ý hay.
Những điều trên cho thấy, nghệ sĩ Việt tuy vô cùng ấm tình người nhưng vẫn còn cảm tính và nóng lòng trong công tác từ thiện. Chúng ta ít khi dựa số liệu, phương án cụ thể, một kế hoạch chi tiết mà gần như là "cho trước rồi tính". Nghệ sĩ không sai, nhưng cần có kế hoạch để hiệu quả và ít rủi ro cho bản thân hơn.
Trước khi có phong trào sao kê, giải ngân tiền từ thiện hầu như là dựa vào niềm tin khán giả. Không thể phủ nhận việc giải quyết đầu ra, cho ai, làm gì của nghệ sĩ Việt còn nhiều mơ hồ và nặng hơn là nói một đường, làm một nẻo.
Trấn Thành đã từng bị chỉ trích vì công bố sẽ gửi tiền từ thiện cho Thủy Tiên nhưng lại gửi cho mẹ của Hồ Ngọc Hà mà không có thông báo cụ thể. Tuy hành động của Trấn Thành không hề sai và cũng có thể thông cảm được. Nhưng trong từ thiện, đầu ra của nguồn tiền là phải cực kỳ chuẩn xác.
Không chỉ Trấn Thành, Đàm Vĩnh Hưng cũng gặp tình trạng tương tự khi dùng tiền từ thiện để ủng hộ xây chùa. Tuy nhà chùa cũng là nạn nhân của thiên tai, nhưng việc dùng tiền để cứu trợ người dân và dùng tiền để quyên xây chùa là không thể gộp chung. Mặc dù về tình anh không sai, nhưng về lý không thể dùng tiền từ thiện "freestyle" mà không có kế hoạch như vậy.
Những điều trên cho thấy, nghệ sĩ tuy không sai hoàn toàn hoặc có thể sai sót cho không nắm rõ. Nhưng họ cần cứng rắn để đảm bảo chắc chắn minh bạch đầu ra của tiền từ thiện, không đánh đồng khái niệm, không tiện tay thì trao. Họ tuy không sai nhưng không thể bênh được.
Sau nhiều sự kiện "sóng gió" diễn ra. Giờ đây, từ thiện không chỉ còn là một chút "động lòng" thì kêu gọi. Những việc diễn ra cũng cho thấy, nghệ sĩ cần "làm lớn hơn" với ekip chuyên nghiệp để quản lý cả khâu chứ không thể "một mình một ngựa" như trước kia.
Bên cạnh 2 ý lớn bên trên, ekip là một điểm quan trọng. Không chỉ để giải quyết các vấn đề từ pháp luật, cho đến các kế hoạch lâu dài, đồng bộ, trao cho ai, trao bao nhiêu, giải ngân thế nào cho đến việc liên hệ chính quyền địa phương. Trước đây hầu hết, nghệ sĩ sẽ làm tẻ lẻ xây cầu, xây nhà tình thương, hoặc phát quà, phát tiền. Chừng nào có dịp mới thực hiện.
Nhưng trên thế giới, hầu hết các ngôi sao đều có ekip quản lý việc thiện nguyện này. Bởi từ thiện không hề đơn giản. Nó chồng chéo quá nhiều rủi ro và các yếu tố pháp luật. Họ không kêu gọi từng đợt, hoặc chừng nào có thiên tai mới kêu. Từ thiện là từ tâm, nhưng phải thận trọng để lòng tốt không chết yểu. Bởi đối với nghệ sĩ, tòa án từ thiện chưa bao giờ có trắng án.
Một "tấm khiên khác" gọi tên sao kê. Minh bạch chưa bao giờ là dư thừa. Có thể trước đây hiếm khi nghệ sĩ sao kê, nhưng có vẻ từ nay về sau sao kê sẽ luôn nằm ở đầu danh sách của các nghệ sĩ Việt.
Ở Việt Nam, hiếm thấy quỹ từ thiện của các sao. Sao Việt chủ yếu kêu gọi quyên góp cá nhân hơn nhiều yếu tố. Thế nhưng trên thế giới, quỹ từ thiện của các sao là rất phổ biến. Và biết đâu đây sẽ là giải pháp an toàn hơn cho sao Việt làm từ thiện.
Oprah Winfrey nổi tiếng với 3 quỹ từ thiện rộng khắp các lĩnh vực: từ cứu trợ thiên tai đến phát triển cho các bé gái ở Nam Phi. Happy Hippie từ Miley Cyrus cho cộng đồng LGBT và người vô gia cư. Angelina Jolie nổi tiếng với các quỹ hỗ trợ người tị nạn… Điểm đặc biệt chính là các sao quốc tế chuộng tự quyên tiền vào các quỹ hơn là kêu gọi quyên góp cá nhân. Phần lớn số tiền từ thiện của họ sẽ là tiền túi, và quỹ từ thiện được xây dựng bài bản, hợp pháp. Rõ ràng đối tượng hỗ trợ, có kế hoạch và con đường phát triển dài lâu. Đây mới là làm từ thiện bền vững.
Do hình thức này còn khá mới mẻ ở Việt Nam nên Mỹ Tâm là một trong số hiếm hoi nghệ sĩ xây dựng quỹ. My Tam Foundation được vận hành phần lớn dựa trên lợi nhuận của công ty cô, có thời gian từ thiện cố định và cụ thể từng năm. Tới nay quỹ đã duy trì được hơn 13 năm đều đặn. Trong tương lai, quỹ từ thiện có thể sẽ là giải pháp và là hướng đi tiềm năng, an toàn cho những nghệ sĩ hảo tâm.
"Không làm sai thì không gì phải sợ" có lẽ là câu động viên mà các nghệ sĩ nghe nhiều nhất trong thời gian vừa qua. Tuy chúng tôi tin từ động cơ cho đến tấm lòng của nghệ sĩ đều trong sáng. Nhưng đây không còn là lúc an ủi nhau mà là thời điểm nghệ sĩ cần nhìn ra những lỗ hỏng trong công tác thiện nguyện.
Xã hội vẫn còn cần giúp đỡ, công tác từ thiện chưa bao giờ là thừa thải. Tuy nhiên để lòng tối không bị hoài nghi. Và hơn hết là để sẽ không phải sợ hãi dù cho không làm sai. Hướng đi của từ thiện cần bền vững, minh bạch và hạn chế rủi ro hơn.
Hy vọng trong tương lai, biết đâu được sẽ có càng nhiều đối tượng được hỗ trợ hơn qua các quỹ từ thiện chuyên nghiệp của nghệ sĩ. Biết đâu đó là lúc từ thiện trong showbiz Việt không chỉ vừa có tâm mà còn vừa có tầm.
Nguồn: TH&PL